«Αχαρνής» του Αριστοφάνη.

      Γράφει Ο               
Θεόδωρος Αντωνόπουλος

     Ο Αριστοφάνης θεωρείται ο μεγαλύτερος απ’ τους κωμικούς ποιητές της αρχαιότητας που άφησε εποχή στην εξέλιξη της αρχαίας κωμωδίας, στην οποίαν αναδείχτηκε ο σημαντικότερος εκπρόσωπος και διαμορφωτής.

   Για τη ζωή του ξέρουμε πολύ λίγα, ίσως γιατί παρόλο που κυριάρχησε για 40 χρόνια στο αττικό θέατρο κι ήταν πολύ δημοφιλής, ζούσε μια μοναχική ζωή γεμάτη από πνευματικές ασχολίες. Το σίγουρο πάντως είναι πως ήταν Αθηναίος, απ’ τον δήμο των Κυδαθηναίων κι απ’ την Παντιονίδα φυλή. Ονομαζόταν ακόμα κι Αιγινίτης, γιατί έμενε σχεδόν συνέχεια στ’ αγρόκτημά του στην Αίγινα.

   Γεννήθηκε ανάμεσα στο 455 και 450 π.Χ. και πέθανε ίσως το 385 π.Χ. Είχε εξαιρετική μόρφωση και παρακολουθούσε με πολύ ενδιαφέρον την πολιτική και κοινωνική ζωή της Αθήνας σατιρίζοντας στις κωμωδίες του που τις παρουσίαζε στη σκηνή με ψευδώνυμο, τα τρωτά προσώπων και γεγονότων μ’ απαράμιλλο τρόπο. Παντρεύτηκε νέος κι έκανε τρία παιδιά (Φίλιππο, Νικόστρατο, Αραρότα). Απ’ αυτούς ο τελευταίος συνέχισε το έργο του πατέρα του.

   Έγραψε 44 κωμωδίες απ’ τις οποίες ολόκληρες σωθήκαν 11 που είναι σε χρονολογική σειρά: Αχαρνής, Ιππής, Νεφέλαι, Σφήκες, Ειρήνη, Όρνιθες, Λυσιστράτη, Θεσμοφοριάζουσαι, Πλούτος, Βάτραχοι, Εκκλησιάζουσαι.

   Στα έργα του που ήσαν γεμάτα από αισχρολογίες οι οποίες δεν θεωρούνταν τότε απρεπείς, περιέλαβε τα ζωντανότερα και πιο καθημερινά γλωσσικά στοιχεία δίνοντας έτσι στην αττική διάλεκτο ύψος, λεπτότητα κι ευλυγισία.

Αριστοφάνης - Βιογραφία

   Ο Αριστοφάνης είναι ο διασημότερος αντιπρόσωπος της αρχαίας κωμωδίας, και ο μόνος από τους κωμικούς ποιητές της εποχής του, που διασώθηκαν μερικά έργα. Και ενώ ξέρουμε πολλά για το έργο του, δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για τον ίδιο.

   Κατέχουμε 5 βιογραφίες του Αριστοφάνη μαζί με το σημείωμα του Σουΐδα. Όλες όμως αυτές έχουν ως πηγή τις ίδιες τις κωμωδίες του.

   Ο Αριστοφάνης γεννήθηκε γύρω στο 445 π.Χ., όταν εκτίζετο η Ακρόπολις. Ο πατέρας του Φίλιππος και η μητέρα του Ζηνοδώρα ήταν Αθηναίοι ελεύθεροι πολίτες, από τον Δήμο Κυδαθηναίων της Πανδιονίδος φυλής. Οι γονείς του ήταν κληρούχοι (=αυτοί που έπαιρναν κτήματα με κλήρο) και εγκαταστάθηκαν στην Αίγινα κατά το 430 π.Χ. Έτσι κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.) είχαν ένα κομμάτι γης για να τρώνε. [Η Αίγινα ήταν εχθρός της Αθήνας. Οι Αθηναίοι εισέβαλαν στην Αίγινα και άλλους από τους κατοίκους  της σκότωσαν, άλλους τους εξανδραπόδισαν και άλλους τους έκαναν δούλους. Τά χωράφια τους τα έβγαλαν στο LOTO, δηλαδή τα μοίρασαν με κλήρο μεταξύ τους. Σε όποιον τύχαινε χωράφι μετά από κλήρωση λεγόταν κληρούχος. (ο όρος κλήρος χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα με άλλη σημασία, του ιδιοκτήτη-κατόχου). Ένας τέτοιος «κλήρος» έπεσε και στον Αριστοφάνη. Αυτός όμως που έγραψε κατά του πολέμου και των συμφορών που φέρνει, δεν είπε τίποτα για τον «κλήρο» που άρπαξε από τους Αιγινήτες].

   Ο Αριστοφάνης άρχισε να γράφει ποίηση από 17 ετών. Η πνευματική του ωριμότητα είναι εξαιρετική. Η μόρφωσή του θα μπορούσε να παραλληλιστεί με τη σημερινή Πανεπιστημιακή. Αυτό όμως δεν μας εκπλήσσει, διότι όλη η πόλη των Αθηνών ήταν ένα μεγάλο σχολείο.

  Έγραψε 44 κωμωδίες από τις οποίες διασώθηκαν μόνον 11.

   Η πρώτη του κωμωδία ήταν οι «Δαιταλῆς» (που δεν διασώθηκε). Την «δίδαξε» (=ανέβασε) το 427 π.Χ. σε ηλικία 17 ετών, με άλλο όνομα διότι δεν επετρέπετο σε ανήλικο να λάβει μέρος σε δραματικούς αγώνες. Με τους «Δαιταλῆς» ίσως να σατίριζε την σοφιστική παιδεία. Πήρε το 2^ο βραβείο.

     Από τότε, κάθε χρόνο, «ανέβαζε» και από ένα έργο, παίρνοντας άλλοτε πρώτο, άλλοτε δεύτερο και άλλοτε τρίτο βραβείο. Καυτηρίαζε ό,τι άσχημο έβλεπε στην Αθηναϊκή κοινωνία, με δράστες πολιτικούς, δημαγωγούς, στρατιωτικούς, σοφιστές, κ.λ.π. Κατά την διάρκεια του καταστρεπτικού Πελοποννησιακού πολέμου έγραψε υπέρ της ειρήνης.

   Το 2^ο έργο του είναι οι «Βαβυλώνιοι» (που επίσης δεν διασώθηκε). Το «ανέβασε» στα Διονύσια του 426 π.Χ, με το όνομα του πρωταγωνιστή του Καλίστρατου. Ήταν μια βίαιη επίθεση κατά των πολιτικών της εποχής του και ιδιαιτέρως του δημαγωγού Κλέωνα. Ο Αριστοφάνης κατηγορεί τον Κλέωνα ότι είχε καταχραστεί το συμμαχικό ταμείο, (τί είχες Γιάννη, τι είχα πάντα), και τον παρουσιάζει να ξερνάει τα 5 τάλαντα που έφαγε, κάτω από τα χτυπήματα των Ιππέων. Ο Κλέων κατήγγειλε τον Αριστοφάνη ότι «σφετερίστηκε τα δικαιώματα του πολίτη», δηλ. τόλμησε να πάρει μέρος σε δραματικό αγώνα, άν και ανήλικος. Ο Αριστοφάνης απαλλάχθηκε και επέστρεψε δριμύτερος το επόμενο έτος 425 π.Χ με το έργο: Ἀχαρνῆς.

   Μέχρι τώρα, ο Αριστοφάνης παρουσίαζε τα έργα του με το όνομα του Φιλωνίδη και του Καλλίστρατου, που ήταν και οι δυό φίλοι του, ηθοποιοί και ποιητές. Επειδή ήταν ενήλικοι, παρουσιάζονταν αυτοί μπροστά στον αρμόδιο άρχοντα, και δήλωναν ότι αυτοί ήταν οι συγγραφείς του έργου. Αλλά αυτό δεν μπορούσε να μείνει μυστικό. Μέσα στην Αθήνα όλα ήταν γνωστά.

   Τα έργα του είναι πρωτότυπα, με πλούσιο λυρισμό, και τεχνικώς τέλεια. Ο διάλογος φυσικός και ζωντανός. Όταν διαβάζει κανείς τις κωμωδίες του Αριστοφάνη, νομίζει πως βλέπει σαν σε ταινία την αρχαία εποχή ολοζώντανη. (Σας συνιστώ να μή τις βλέπετε στο σημερινό θέατρο. Δεν έχει καμία σχέση με το αρχαίο.)

   Πέθανε γύρω στο 385 π.Χ. Στον τάφο του χαράχτηκε το επίγραμμα, που λένε οτι ήταν του Πλάτωνος: «Αἱ Χάριτες τέμενός τι λαβεῖν ὃπερ οὐχί πεσεῖται διζόμεναι, ψυχήν εὓρον Ἀριστοφάνους». Οι (θεές) Χάριτες έψαχναν να βρουν έναν Ναό που να μη πέφτει, και βρήκαν την ψυχή του Αριστοφάνη.

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ:

• Λυσιστράτη               (411 π.Χ.)
• Νεφέλαι                     (423 π.Χ.)
• Αχαρνείς                    (425 π.Χ.)
• Πλούτος                     (388 π.Χ.)
• Ειρήνη                       (421 π.Χ.)
• Θεσμοφοριάζουσαι    (411 π.Χ.)
• Εκκλησιάζουσαι         (393-392 π.Χ.)
• Όρνιθες                      (414 π.Χ.)
• Βάτραχοι                    (406 π.Χ.)
• Σφήκες                       (422 π.Χ.)

Ἀριστοφάνους  -  Ἀχαρνῆς

   Οι «Αχαρνείς» είναι το 3^ο έργο του Αριστοφάνη. Διασώθηκε ολόκληρο. Θέμα του έργου είναι τα ιστορικά γεγονότα των πρώτων 6 ετών του πολέμου.

ΙΣΤΟΡΙΑ: Το 431 π.Χ. άρχισε ο Πελοποννησιακός πόλεμος.

   Κατά τον Θουκυδίδη αιτία του πολέμου ήταν το «Μεγαρικό Ψήφισμα». Ενας νόμος δηλαδή που προκάλεσε ο Περικλής, για να κάνει οικονομικό αποκλεισμό στα Μέγαρα. Με το Ψήφισμα αυτό έκλειναν, για τους Μεγαρείς, η αγορά των Αθηνών και τα λιμάνια της Αθηναϊκής Συμπολιτείας. Οι Μεγαρείς ζήτησαν τη βοήθεια της Σπάρτης, της Κορίνθου και της Θήβας. Και έτσι άρχισε ο πόλεμος, που έμεινε στην ιστορία ως Πελοποννησιακός.

   Ο Αριστοφάνης αναφέρει μιάν άλλη ευτράπελη αιτία. Μιά μέρα η Ασπασία και ο Αλκιβιάδης έκαναν βόλτα στην παραλία μεταξύ Ελευσίνας και Μεγάρων. Η Ασπασία πήρε μαζί της και μερικές κοπέλες από αυτές που είχε εγκατεστημένες στο πορνείο της όπου έκανε τη «μαμά». (Η Ασπασία διατηρούσε οίκο ανοχής με γυναίκες αποκλειστικά για τον Περικλή). Ενώ η Ασπασία και ο Αλκιβιάδης έκαναν βόλτα κοντά στη θάλασσα συζητώντας φιλοσοφίες, οι κοπέλες έπαιζαν στα λιβάδια μαζεύοντας λουλούδια. Ξαφνικά εμφανίζονται κάτι νεαροί Μεγαρίτες και απαγάγουν δύο κοπέλες. Ο Περικλής ζήτησε την επιστροφή των κοριτσιών και την τιμωρία των δραστών.  Οι Μεγαρείς αρνήθηκαν.  Τότε ο Περικλής σαν θεός του Ολύμπου «άστραψε και βρόντησε» και ταρακούνησε την Ελλάδα, εκδίδοντας αυτό το Ψήφισμα, που όμως έλεγε, κατά τον Αριστοφάνη: «οι Μεγαρείς, να μή αγοράζουνε, να μή πουλούνε, θάλασσα να μή διαβαίνουνε, στεριά να μή πατούνε». Και έτσι, κατά τον Αριστοφάνη, άρχισε ο πόλεμος «γιά δυό παλιοπουτάνες».

   Μόλις άρχισε ο πόλεμος, ο Περικλής προβλέποντας ότι θα γινόταν εισβολή των Πελοποννησίων, κάλεσε τους κατοίκους των Δήμων (χωριών) της Αττικής να μαζευτούν μέσα στο Άστυ (την πόλη δηλαδή που είχες τείχος). Από αυτούς πολύ λίγοι βρήκαν κατοικία ή φιλοξενήθηκαν σε σπίτια συγγενών και φίλων. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν σε μέρη ακατοίκητα, σε περιβόλους ναών, και στούς πύργους των τειχών. Κατέλαβαν και το διάστημα μεταξύ των Μακρών Τειχών, και το μεγαλύτερο μέρος του Πειραιά. (Θουκυδίδης).

   Εξι χρόνια ανελέητου πολέμου, δύο τρομαχτικές επιδημίες, τέσσαρες εχθρικές εισβολές, δηώσεις και καταστροφές της αγροτικής παραγωγής, είχαν ως αποτέλεσμα να κορυφώσουν το μίσος, κατά των Λακεδαιμονίων, του πλήθους που ήταν στοιβαγμένο σε άθλια παραπήγματα, καταδικασμένο στη στέρηση και την ανεργία. Μίσος, που υπέθαλπταν οι πολεμοκάπηλοι δημαγωγοί με αρχηγό τον Κλέωνα. Οι δημαγωγοί κολάκευαν τον λαό για να τον εκμεταλλεύονται, (κακιά ώρα όπως και σήμερα). Οι συκοφάντες – αυτή η μεγάλη πληγή – κατέδιδαν όποιον θα τολμούσε να ψελίσει την λέξη «ειρήνη». Νεαροί διεφθαρμένοι, για να αποφύγουν τον πόλεμο, διορίζονταν πρέσβεις στο εξωτερικό, όπου καλοπληρωμένοι ζούσαν μέσα στη χλιδή και τις απολαύσεις, την στιγμή που άλλοι ηλικιωμένοι πολίτες πολεμούσαν και πεινούσαν. Οι στρατηγοί απεκόμιζαν τιμές και κέρδη από τον πόλεμο. Οι χωρικοί έβλεπαν από τα τείχη, τα χωράφια τους να ερημώνονται από τους εχθρούς εισβολείς. Οι ρήτορες εξερέθιζαν τα πνεύματα, ώστε η οργή των πολιτών να μεγαλώνει μέρα με τα μέρα. Απλοί πολίτες και αγρότες, στις συνελεύσεις, φώναζαν «πόλεμος μέχρις εσχάτων».

   Κάτω από τέτοιες συνθήκες ποιός θα τολμούσε να μιλήσει στην Πνύκα, για ειρήνη και συνθηκολόγηση με τον εχθρό; Υπήρχαν πολίτες που θα ήθελαν να το κάνουν αλλά ήσαν λίγοι και η τρομοκρατία των κρατούντων τους αποθάρρυνε. Κανένας ρήτορας δεν τολμούσε να μιλήσει στην Πνύκα υπέρ των Λακεδαιμονίων και της Ειρήνης.

   Αυτό το έκανε ο Αριστοφάνης στο Θέατρο. Κατέκρινε ονομαστικά τους υπεύθυνους. Γελοιοποίησε τους πολεμοχαρείς. Με το γέλιο καταπράυνε την οργή του Λαού. Παρουσίασε τα καλά της ειρηνικής και άνετης ζωής με τις απολαύσεις της. Απέδειξε ότι ο πόλεμος γίνεται για να εξυπηρετηθούν κάποια ιδιοτελή οικονομικά συμφέροντα. Ο Αριστοφάνης δεν είναι φιλειρηνικός ούτε ειρηνόφιλος, όπως τον είπαν. Απλά λέει ότι ο συγκεκριμένος πόλεμος είναι ανοησία, και ότι θα καταλήξει εις βάρος όλων των Ελλήνων. Όπως και έγινε.

   Ο Αριστοφάνης έδωσε στο έργο του τον τίτλο «Αχαρνῆς». Οι Αχαρνείς ήταν κάτοικοι των Αχαρνών (σημερινό Μενίδι), και ασκούσαν το επάγγελμα του καρβουνιάρη. Έκοβαν, δηλαδή, ξύλα από την Πάρνηθα και τα έκαναν κάρβουνα.  Ο Δήμος Αχαρνών ήταν ο πολυπληθέστερος της Αττικής και έδινε 3000 στρατιώτες. Ήταν φιλοπόλεμοι και πεισματάρηδες. Αυτούς τους σκληρούς διάλεξε ο Αριστοφάνης για να τους πείσει να κάνουν ειρήνη, ώστε να ακολουθήσουν και οι άλλοι.

   Το κοινό γέλασε πολύ, αλλά δεν σωφρονίστηκε, και ενέκρινε τη συνέχιση του πολέμου. Παρά το ότι ο Αριστοφάνης σατιρίζει ακόμη και τους πολίτες, όμως αυτοί έδωσαν στον Αριστοφάνη το πρώτο βραβείο. Το 2^ο πήρε ο Κρατίνος με το έργο «Χειμαζόμενοι», και το 3^ο ο Εύπολις με το έργο «Νουμηνίαι».

   Το έργο αυτό είναι γεμάτο από πρωτότυπα ευρήματα και μεγάλη ευθυμία.

Ἀριστοφάνης

Ὑπόθεσις τοῦ ἒργου «Ἀχαρνῆς»

  Το σκηνικό ανοίγει στην Πνύκα, όπου σήμερα θα γίνει εκκλησία του Δήμου, και το θέμα της ημέρας είναι η συνέχιση του πολέμου.

   Ο Δικαιόπολης (το όνομά του σημαίνει Δίκαιη Πόλη) είναι ένας Αχαρνεύς από αυτούς που προσέφυγαν στην πόλη, και υποφέρουν από τα δεινά του πολέμου. Πήγε πρώτος στην Πνύκα και περιμένει τους άλλους που αδιαφορούν και κοιμούνται ακόμη. Είναι αποφασισμένος να μη αφήσει κανέναν να μιλήσει για πόλεμο. Οταν αρχίζει η συνέλευση, εμφανίζονται διάφοροι απατεώνες. Πρέσβυς που επιστρέφει από την Περσία και φέρνει υπόσχεση του  Μεγάλου  Βασιλέως οτι θα τους στείλει κοφίνια με χρυσάφι. Ενας άλλος πρέσβυς από τη Θράκη φέρνει μερικούς από τους πιό άγριους Θράκες, και υπόσχεται οτι ο βασιλεύς Σιτάλκης θα στείλει ολόκληρο στρατό από αυτούς. Και έτσι οι Αθηναίοι θα κερδἰσουν τον πόλεμο.

   Ο Δικαιόπολης αγανακτισμένος καλεί τον Αμφίθεο καί τον στέλνει στη Σπάρτη να κλείσει ειρήνη μόνο για αυτόν. Ο Αμφίθεος επιστρέφει με γραπτή συνθήκη 30 ετών. Ετσι ο Δικαιόπολης, χωρίς φόβο, φεύγει για το χωριό του, όπου στην αυλή του σπιτιού του δημιουργεί τη δική του Αγορά.

   Μπαίνει ο Χορός. Αποτελείται από 2 ημιχόρια Αχαρνέων. Αυτοί όταν έμαθαν ότι ο Δικαιόπολης έκανε χωριστή ειρήνη του επιτίθενται. Ακολουθεί ένας μακρύς διάλογος, και ο Διακιόπολης καταφέρνει να πάρει με το μέρος του το ένα Ημιχόριο. Μετά από κάποια επεισόδια, όλος ο Χορός αναγνωρίζει το δίκιο του Δικαιλόπολη και τον υποστηρίζει.

   Ο Διακαιόπλης ευημερεί. Η ιδιωτική Αγορά του είναι γεμάτη από αγαθά.

   Έρχεται λαύρος ο πολεμοκάπηλος στρατηγός Λάμαχος, και απηλεί τον Δικαιόπολη. Αυτός όμως τώρα έχει με το μέρος του τον «Χορό», δηλαδή τον Λαό. Ο Λάμαχος εκδιώκεται.

  Στην ελεύθερη Αγορά του Δικαιόπολη καταφθάνουν διάφοροι πρώην εχθροί για να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους.

   Έρχεται ένας Μεγαρίτης που όμως δεν έχει τίποτα να πουλήσει. Ούτε αλάτι έφερε όπως παλιά, διότι η Αθηναίοι κατέστρεψαν τις αλυκές των Μεγάρων. Ούτε σκόρδα έφερε, διότι οι Αθηναίοι όταν κάνουν επιδρομή στα Μέγαρα δεν αφήνουν τίποτα. Ο Μεγαρίτης μη έχοντας τίποτε άλλο να πουλήσει έφερε τα δύο κορίτσια του. Ακολουθεί ένας σπαρταριστός διάλογος.

   Ένας άλλος πελάτης είναι από τη Θήβα. Αυτός όμως φέρνει πολλά αγαθά, λαγούς και χήνες. Φέρνει και χέλια, το αγαπημένο ψάρι των Αθηναίων που έχουν χρόνια να το δουν. Ο Θηβαίος ζητάει να ανταλλάξει τα προϊόντα του με εκείνα των Αθηνών, δηλαδή σαρδέλλα του Φαλήρου και Αγγεία. Ο Δικαιόπολης του τυλίγει έναν συκοφάντη.

   Στον Δικαιόπολη στέλνουν διάφορα δώρα και τον καλούν σε πλούσια δείπνα με κρέατα και κρασί. Την ίδια στιγμή ο Λάμαχος φεύγει για τον πόλεμο παίρνοντας μαζί του «εφόδια τριών ημερών», σκόρδα, αλάτι και παστά βρωμόψαρα. Επιστρέφει σε λίγο τραυματίας και εκλιπαρεί για λίγο φαγητό.

   Τέλος ο Δικαιόπολης κάνει ένα  συμπόσιο έχοντας δίπλα του δύο εταίρες που τον χαϊδεύουν.

Ἀριστοφάνης

Σατιριζόμενα καί ἂλλα ἀληθινά πρόσωπα, ἀναφερόμενα στούς Ἀχαρνεῖς

Αμφίων και Ζήθος...θεοί των Βοιωτών, που έκτισαν τη Θήβα.

Αντίμαχος...ο επωνομαζόμενος Ψεκάδας. Λυρικός ποιητής και συγγραφέας, και τσιγγούνης. Στά Λήναια κάποια χρονιά που ήταν χορηγός άφησε νηστικούς του χορευτές του.

Αρτέμων...πλούσιος νεαρός κίναιδος, που πήγαινε παντού με φορείο.

Ασπασία...ο Σωκράτης στο «Μενέξενο» του Πλάτωνα την επαινεί. Ο Αριστοφάνης, αλλά και άλλοι ποιητές, την κατηγορούν για τις παράνομες σχέσεις της με το Περικλή, και για την επίδραση που, όπως νόμιζαν, ασκούσε στην πολιτική του.  

Δεξίθεος...κιθαρωδός πολύ καλός.

Διοκλής...εθνικός ήρωας των Μεγαρέων

Διόμεια...δήμος της Αττικής που οι κάτοικοί του ήταν πολύ ψεύτες.

Εύπολις... κωμοδιογράφος αντίπαλος του Αριστοφάνη.

Ευριπίδης...ο μεγάλος στόχος του Αριστοφάνη. Τον σατιρίζει σχεδόν σε κάθε του έργο. Στούς Αχαρνείς τον παρουσιάζει να στέκεται με το κεφάλι κάτω και τα πόδια ψηλά ,  ώστε να ... του κατέβουν ιδέες, γιά να γράψει τραγωδία. Ο Αριστοφάνης παρωδεί στίχους από τα διάφορα έργα του Ευριπίδη: Τήλεφο, Οινέα, Ινώ, Φοίνικα, Βελερεφόντη. Τον λέει γυιό της μανάβισας, επειδή η μάνα του Ευριπίδη μάζευε χόρτα και τα πωλούσε στην αγορά.

Ηρακλής...εθνικός ήρωας των Βοιωτών. Η λαιμαργία του ήταν παροιμιώδης.

Θέογνης...συγγραφέας τόσο ψυχρός, που τον είχαν ονομάσει «Χιόνι».

Θέωρος...σύντροφος και δημιούργημα του Κλέωνα. Ο Κλέων τον είχε στείλει πρεσβευτή στον βασιλιά της Θράκης, Σιτάλκη.

Θουκυδίδης...(όχι ο ιστορικός) πολιτικός αντίπαλος του Περικλή, ο οποίος είχε κατορθώσει να τον εξοστρακίσει. Όταν γύρισε, έπειτα από 10 χρόνια εξορία, μπλέχτηκε, στα γεράματά του, σε μια δίκη που τον κατέστρεψε.

Ιερώνυμος...λυρικός και τραγικός ποιητής, γελοίος για το στομφώδες ύφος του. Τα μαλλιά του ήταν μακριά, ακατάστατα, και τόσο πολύ πυκνά που του έκρυβαν το πρόσωπο. Ο Αριστοφάνης τον παρομοιάζει με το «κράνος του Άδη» που είχε την ιδιότητα να κάνει αόρατους εκείνους που το φορούσαν.

Ιόλαος...θηβαίος ήρωας, φίλος του Ηρακλή, που τον βοήθησε να σκοτώσει τη Λερναία Ύδρα.

Κλεισθένης...κίναιδος.

Κλέων...μέγας δημαγωγός. Φωνακλάς και υβριστής. Ο πρώτος που άρχισε να κάνει χειρονομίες όταν αγόρευε στην εκκλησία του Δήμου. Ο Αριστοφάνης, στο προηγούμενο έργο του «Βαβυλώνιοι», τον κατηγόρησε ότι καταχράστηκε χρήματα από τις συμμαχικές πόλεις. Ο Κλέων του έκανε μήνυση για ... περιύβριση αρχής.

Κλεώνυμος...δημαγωγός που τον σατιρίζει συνέχεια ο Αριστοφάνης ως ψεύτη, δειλό, κόλακα, και διεφθαρμένο.

Κρατίνος...κωμωδιογράφος αντίπαλος του Αριστοφάνη.

Κτησιφών...χοντρός με μια κοιλιά σαν τουλούμι.

Λάμαχος...φιλοπόλεμος στρατηγός. Ο Αριστοφάνης τον κάνει με τα ... κρεμμυδάκια.

Λυσίστρατος...δημότης Χολαργού. Κακόγλωσος και ψοφοπείνης.

Μαρψίας...ρήτορας φλύαρος και στρεψόδικος.

Μόρυχος...ένας ξακουστός λαίμαργος.

Μόσχος...κιθαρωδός πολύ κακός.

Οδόμαντες...Θρακική φυλή. Κατοικούσαν μεταξύ Στρυμόνα και Νέστου. Ήταν οι πιό βάρβαροι και πιό αιμοβόροι από όλους τους Θράκες.

Ολύμπιος...έτσι είχαν ονομάσει τον Περικλή «για το σοβαρό και αρρενωπό ύφος των λόγων του, για τα μνημεία, με τα οποία είχε κοσμήσει την πόλη των Αθηνών και για την υπεροχή του ως κυβερνήτου και στρατηγού» (Πλούταρχος). Όταν ρητόρευε «ήστραπτεν, εβρόντα και εσείετο ο ουρανός».

Ορέστης μαινόμενος...με αυτόν παρομοιάζει ο Αριστοφάνης του νεαρούς εκείνους, που μεθυσμένοι, φεύγοντας τη νύχτα από τα συμπόσια, έδερναν όποιον εύρισκαν μπροστά τους.

Παύσων...γελοιογράφος, κακόγλωσος και χωρίς λεφτά.

Σίσυφος...βασιλιάς της Κορίνθου. Ήταν τύπος της πανουργίας και της δολοπλοκίας (διαπλοκής). (Πόσοι Σίσυφοι να υπάρχουν σήμερα;)

Σιτάλκης... βασιλιάς της Θράκης. Το 432 (1 χρόνο προ του πολέμου) ο Σιτάλκης είχε συμμαχήσει με τους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι από ευγνωμοσύνη έδωσαν στον γιό του Σάδακο τα δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη. Το αναφέρει ο Θουκυδίδης.

Τιθωνός...μυθικό πρόσωπο που έζησε πολλά χρόνια. Ο Μαθουσάλας των Ελλήνων.

Υπέρβολος...η μόνη του ασχολία ήταν να κάνει δίκες.

Στράτων...κίναιδος.

Τήλεφος...μυθικός βασιλιάς της Μυσίας, σύμμαχος των Τρώων και εχθρός των Ελλήνων. Ο Αχιλλέας εξεστράτευσε εναντίον του, τον νίκησε και τον τραυμάτισε με το δόρυ του. Ο Τήλεφος ρώτησε το Μαντείο πώς θα θεραπευτεί από το τραύμα. Πήρε τον χρησμό «ο τρώσας και ιάσεται». Δηλαδή το όπλο που σε τραυμάτισε μπορεί να σε θεραπεύσει. Ο Τήλεφος μεταμφιέστηκε σε κουτσό ζητιάνο και πήγε στον Αχιλλέα να του ζητήσει λίγη σκουριά από το όπλο του για να τη βάλει στην πληγή του. Ο Ευριπίδης έγραψε τον μύθο αυτό τραγωδία «Τήλεφος». Τον αναφέρει και ο Σοφοκλής στην τραγωδία του «Μυσοί».

Φάϋλος ο Κροτωνιάτης...ο ταχύτερος δρομέας της αρχαιότητος.

Χαίρης...αυλητής πολύ κακός.

Χάονες...λαός της Ηπείρου σε πόλεμο με τους Αθηναίους.

Ἀριστοφάνης

Λεξικόν ἀπό τούς Ἀχαρνεῖς

Αγορανόμοι...επιθεωρητές της Αγοράς, οπλισμένοι με πέτσινα μαστίγια.

Αλυκές...στα Μέγαρα ανθούσε η «βιομηχανία» των αλυκών, τις οποίες οι Αθηναίοι τις κατέστρεψαν για να προκαλέσουν οικονομική ζημιά στους Μεγαρίτες, αλλά έμειναν και οι ίδιοι χωρίς αλάτι που το έκαναν εισαγωγή.

Ανθεστήρια...ετελούντο κατά τα Λήναια από τις 11 έως 13 του μηνός Ανθεστηριώνος (2-4 Μαρτίου).

Απατούρια...Αθηναϊκή γιορτή. Ο Αριστοφάνης τη χρησιμοποιεί σαν συνώνυμο της απάτης.

Απολογισμός...κάθε αξιωματούχος, όταν έληγε η θητεία του, έπρεπε να δόσει αναφορά  στη βουλή για τα πεπραγμένα του. Οποιοσδήποτε πολίτης μπορούσε να τον κατηγορήσει, και οι συκοφάντες ήταν πρόθυμοι να το κάνουν.

Ασπίδα...όταν ήταν ειρήνη την κρεμούσαν πάνω από τη φωτιά, για να την προφυλάξουν από την υγρασία και τη σκουριά.

Βραβείο κρασοποσίας...όποιος έπινε πρώτος την κανάτα του, Επερνέ ως βραβείο ένα στεφάνι και ένα ασκί κρασί.

Δήλιον...οχυρό των Αθηναίων. Οι Βοιωτοί χρησιμοποίησαν έναν σωλήνα γεμάτων αναμμένα κάρβουνα, θειάφι, και πίσσα, και επυρπόλησαν το καγκελόφραγμα του οχυρού και έτσι το κυρίευσαν.

Διοσημία...(Σήμα από τον Δία), όπως αστραπή, βροντή, βροχή. Ηταν λόγος για να διακοπεί η Εκκλησία του Δήμου, επειδή γινόταν στο ύπαιθρο.

Εκκύκλημα...μηχανική κατασκευή με τροχούς. Την χρησιμοποιούσαν στο θέατρο. Οταν ήθελαν να αλλάξουν σκηνικό το κυλούσαν και εμφανιζόταν άλλο σκηνικό.

Ερωτας... άγαλμα του θεού έρωτα ανθοστεφανωμένου, τοποθετημένο στο ναό της Αφροδίτης στην Αθήνα. Έργο του Ζεύξιδος.

Θηβαϊκός σκοπός...ήταν αγροτικό τραγούδι.

Όρθιος ύμνος...ήταν πολεμικό τραγούδι.

Ιππείς...Όσοι είχαν την οικονομική δυνατότητα να τρέφουν άλογο. Αποτελούσαν την 2^η τάξη.

Κανηφόροι...ελέγοντο οι παρθένες που κρατούσαν στο κεφάλι κάνιστρα με διάφορα πράγματα απαιτούμενα για μιά θυσία.

Κήπος…η μόδα που είχαν οι νεαροί Αθηναίοι του 5^ου αιώνα π.Χ. Εξύριζαν  το επάνω μέρος της κεφαλής, και άφηναν μακριά μαλλιά γύρω-γύρω. Αυτό το είδος κόμμωσης το έλεγαν «κήπος». Το έκαναν για να εντυπωσιάσουν τις νεαρές Ατθίδες. Ήταν μια κακή συνήθεια, και γι΄ αυτό τη σατυρίζει ο Αριστοφάνης.

Κοισύρα...λεγόταν η γυναίκα που έκανε την μεγάλη κυρία, επιδεικτική και ψευτοϋπερήφανη

Κότταβος...παιχνίδι συνηθισμένο στην Αθήνα, που το έπαιζαν στα συμπόσια. Το κρασί που περίσευε στο ποτήρι, το πετούσαν από μακρυά σε μιά μεταλλική λεκάνη, προφέροντας το όνομα της αγαπημένης. Αν ό ήχος που που ακουγόταν από τη λεκάνη ήταν δυνατός, αυτό ήταν σημάδι οτι και εκείνη ανταποκρινόταν.

Κριθή...στην αργκό του 5^ου αιώνα π.Χ., έλεγαν οι Αθηναίοι το ανδρικόν μόριον.

Κρίθινες κουλούρες...συνηθισμένη τροφή των Βοιωτών.

Μέτοικοι...ξένοι εγκατεστημένοι στην Αθήνα, που μπορούσαν να μετέχουν σε κάποιες υπηρεσίες και να ασκούν κάποια δικαιώματα ελεύθερου πολίτη. (Το κακό άρχισε από τότε)

Παράβαση...μέρος της κωμωδίας, στη μέση περίπου του έργου, γραμμένο σε στίχους αναπαιστικούς. Διεκόπτετο η ροή του έργου και οι χορευτές απευθύνονταν στο κοινό για να του πουν πράγματα που ενδιέφεραν προσωπικά τον ποιητή. Στο έργο αυτό ο Αριστοφάνης βάζει τον πρωταγωνιστή να μιλήσει εκ μέρους του και να αναφερθεί στην δικαστική περιπέτεια που είχε τον προηγούμενο χρόνο με τον Κλέωνα.

Περσία...εθεωρείτο η χώρα του χρυσού. Οι Πέρσες έδιναν χρυσάφι και στους δύο, και στους Αθηναίους και στους Πελοποννησίους, για να συνεχίζουν τον πόλεμο μεταξύ τους, και να μη τους επιτεθούν, όπως είχε γίνει λίγα χρόνια νωρίτερα όταν αυτοί οι δύο ομονοούσαν. Οι πρέσβεις που επέστρεφαν στην Αθήνα έλεγαν ότι στην Περσία υπάρχουν βουνά από χρυσάφι

Πνύκα...χώρος νότια της Ακροπόλεως όπου συνήρχετο η εκκλησία (συνέλευση) των πολιτών. Πριν αρχίσει η εκκλησία ράντιζαν το χώρο με αίμα χοίρου για εξαγνισμό. Η προσέλευση στην εκκλησία έπρεπε να γίνει πρωΐ, με το χάραμα. Επειδή κάποιοι τόριχναν στον ύπνο και αργοπορούσαν, οι άρχοντες τέντωναν ένα σκοινί αλειμμένο με κόκκινη μπογιά, και όποιος ακουμπούσε στο σκοινί και βρισκόταν βαμμένος πλήρωνε πρόστιμο.

Πρέσπις...γνωστός κίναιδος.

Πρυτανεῖο...εκεί εφιλοξενούντο οι πρέσβεις άλλων χωρών, και τους προσεφέρετο κατοικία και τροφή.

Πρυτάνεις...ελέγοντο οι αρχηγοί της κάθε φυλής των Αθηναίων.

Σεισμός...Το 466 π.Χ. ένας σεισμός είχε καταστρέψει εξ’ ολοκλήρου τη Σπάρτη. Αυτό αποδόθηκε στην οργή του Ποσειδώνα, διότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν παραβιάσει το άσυλο του ναού του στό Ταίναρο, για να συλλάβουν τους είλωτες που είχαν καταφύγει εκεί.

Σουραύλι...το αγαπημένο μουσικό όργανο των Βοιωτών.

Συκοφάντης...οι συκοφάντες ήταν αληθινή πληγή. Εκαναν και εκβιασμούς. Η προέλευση της λέξεως δεν είναι γνωστή. Στην κυριολεξία σημαίνει «αυτός που φανερώνει τα σύκα». Τα σύκα αποτελούσαν την κυριώτερη τροφή, και γι’ αυτό απηγορεύετο η εξαγωγή τους. Μερικοί τα εξήγαγαν κρυφά. Η πολιτεία έδινε αμοιβή σε όποιον φανέρωνε λαθραία εξαγωγή. Η κακή σημασία της λέξεως αποδίδεται στους λαθρεμπόρους. Αυτή η εκδοχή δεν είναι σίγουρη.

Φτερά πουλερικών...τα σκορπούσε έξω από το σπίτι του, όποιος έδινε πλούσια γεύματα για να δείξει την καλοπέρασή του.

Χέλια...τα χέλια Κωπαΐδος στη Βοιωτία ήταν φημισμἐνα, και οι Αθηναίοι τα προτιμούσαν. Οταν άρχισε ο πόλεμος σταμάτησε η εισαγωγή χελιών στων Αθήνα. Ο Αριστοφάνης τα αναφέρει για να δείξει στους Αθηναίους τι χάσανε εξ’ αιτίας του πολέμου.

Χόες...τους εόρταζαν την 2^η  μέρα των Ανθεστηρίων. Οι χόες ήταν ένα είδος διαγωνισμού. Ποιός θα αδειάσει πρώτος τη γεμάτη κρασί κανάτα του.  

Χοίνικας...μέτρον βάρους σιτηρών, αλατιού, κ.λ.π.. Λίγο μεγαλύτερος από κιλό.

Χοιρίδιον και Ισθμός...στην αργκό του 5^ου αιώνα π.Χ., έλεγαν οι Αθηναίοι το αιδοίον

Χύτροι... τους εόρταζαν την 3^η  μέρα των Ανθεστηρίων. Προσέφεραν στον Διόνυσσο και στον Ερμή χύτρες γεμάτες βρασμένα λαχανικά.