Οδοντωτός: Διακοπτό–Μέγα Σπήλαιον- Κερπινή - Καλάβρυτα.

      Γράφει ο                 

Θεόδωρος  Αντωνόπουλος

  Το αρχικό σχέδιο ήταν να φθάσει μέχρι την Τρίπολη, και να ενώσει έτσι τους δύο κόμβους Διακοφτό - Τρίπολη. Τα έργα κατασκευής άρχισαν το 1889 και τα εγκαίνια έγιναν το 1896. Μόλις 19 χρόνια πριν (1870) κατασκευάστηκε ο πρώτος οδοντωτός στην Ευρώπη, Ελβετία. Ο πρώτος στον κόσμο κατασκευάστηκε το 1866 στην Αμερική. 

Ο Ελληνικός Οδοντωτός συγκαταλέγεται στα 6 πιο διάσημα σιδηροδρομικά δίκτυα στον κόσμο. Κατά την διάρκεια των 120 χρόνων που λειτουργεί δεν συνέβη κανένα ατύχημα. Αυτό είναι παγκόσμιο ρεκόρ, και θα έπρεπε να καταχωρηθεί στο βιβλίο Γκίνες. Ας φροντίσει ο ΟΣΕ.

   Η σύμβαση της κατασκευής μέχρι την Τρίπολη ανατέθηκε στην Εταιρεία «Σιδηρόδρομοι Πειραιώς – Αθηνών – Πελοποννήσου» (ΣΠΑΠ). Αρχικά ανέλαβε την κατασκευή ο Γάλλος εργολάβος Ατόν. Αλλά αντικαταστάθηκε από άλλους, και εκείνοι από άλλους, με αποτέλεσμα το κόστος κατασκευής να διογκώνεται και τελικά η γραμμή να σταματήσει στα Καλάβρυτα.

Οι ΣΠΑΠ το 1895 απέκτησαν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τα νερά του Βουραϊκού για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Το εργοστάσιο θα γινόταν  στη θέση «Καταρράκτης» στο 6^ο χλμ., εκεί που τα νερά πέφτουν κάθετα κάτω από μια γέφυρα, αλλά χάνουν λόγω καταβόθρας το 1/3 της ποσότητος. Ούτε και αυτό δεν έγινε. Ο Οδοντωτός θα γινόταν ηλεκτρικός από τότε. Οι Γάλλοι τεχνικοί είχαν προτείνει εξαρχής την ηλεκτροκίνηση του Οδοντωτού. Η παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος θα γινόταν από σειρά εργοστασίων που θα κατασκευάζονταν μεταξύ 3^ου και 15^ου χλμ. όπου υπάρχουν πολλοί καταρράκτες. Αλλά οι προτάσεις και τα σχέδια των Γάλλων έμειναν στα χαρτιά.

   Η διάνοιξη δρόμων τότε γινόταν με κασμάδες και φουρνέλα. Εργάτες από τα χωριά πήγαν και εργάστηκαν εκεί. Πήγαν και από την Κερπινή. Ενας από αυτούς ήταν ο παππούς του Χρήστου Σώρα, ο οποίος σκοτώθηκε από ατύχημα. Όπως μου έλεγε ο μακαρίτης ο Χρήστος, ο παππούς του ήταν λίγο «τεμπελάκος». Άφησε τον κασμά και πήγε πιο πέρα για λούφα ἢ για την ανάγκη του. Κατέρρευσε ένας βράχος και τον σκότωσε. Ο Χρήστος μου το είπε κάποια φορά που έτυχε να συνταξιδεύουμε. Μου είχε δείξει και το σημείο. Αν θυμάμαι καλά, ήταν λίγο πριν από τη μεγάλη γαλαρία, όπως κατεβαίνουμε. Θα ήταν καλό – έστω και τώρα – να γίνει από τον ΟΣΕ ή τον Δήμο ή τον Σύλλογο ένα προσκυνητάρι με ανάλογη επιγραφή. Τα συνεργεία των εργατών εργάζοντο κάτω από αντίξοες συνθήκες, αλλά κινδύνευαν και από επιθέσεις ληστών, με αποτέλεσμα η Εταιρεία να χρησιμοποιήσει ένοπλους φρουρούς για την προστασία τους. Το έργο θεωρείται κατασκευαστικός άθλος, ακόμη και με τα σημερινά δεδομένα.

   Ο Οδοντωτός έβγαλε από την απομόνωση την επαρχία Καλαβρύτων. Πριν, η επικοινωνία με Αίγιο και Πάτρα γινόταν μέσα από λίγα και δύσβατα μονοπάτια. Η μεταφορά μιας οκάς (1,28 κιλά) σταριού από τα Καλάβρυτα στο Αίγιο κόστιζε 10 λεπτά της δραχμής, ενώ η ίδια ποσότητα για να έρθει ατμοπλοϊκώς από τη Ρωσία κόστιζε 5.

   Ένα αξιοπερίεργο συναντάμε στο 6^ο χλμ. Είναι το «Δικαστήριο» που φαίνεται στην απέναντι πλαγιά. Πρόκειται για μια μικρή σπηλιά  με σταλακτίτες και σταλαγμίτες που σχηματίζουν ένα δικαστήριο. Στό βάθος είναι οι δικαστές στην έδρα, αριστερά και δεξιά οι δικηγόροι και μπροστά ο κατηγορούμενος που καταδικάστηκε στον δι’ απαγχονισμού θάνατο και κρέμεται από πάνω. Την 10-ετία του ’60 που περνούσα τακτικά από εκεί, φαινόντουσαν καθαρά.

   Στο 9^ο χλμ. υπήρχε η Στάση «Τρικλιά». Δεν ήταν κανονικός σταθμός.  Το τραίνο που ανέβαινε σταματούσε για λίγο. Το καλοκαίρι υπήρχε ένα κιόσκι που πωλούσε λουκούμια και ούζα. Είχε  και μια πηγή με τρεχούμενο δροσερό νερό. Κατεβαίναμε οι επιβάτες τρώγαμε λουκούμια, και πίναμε νερό. Όπως είμαστε καψωμένοι από τον κάμπο, εμείς οι βουνήσιοι, το δρσερό νερό μας φαινόταν ως το καλύτερο αναψυκτικό.

    Στο 11^ο χλμ. υπάρχει η τοποθεσία «πόρτες». Είναι δύο μεταλλικές πόρτες που τις είχαν φτιάξει στην είσοδο μιας γαλαρίας. Όταν το τραίνο έφθανε εκεί σταματούσε, κατέβαινε ο ένας μηχανοδηγός και τις ξεκλείδωνε. Ο λόγος που τις έφτιαξαν ήταν για να εμποδίζουν τους πεζούς που πήγαιναν προς το Διακοφτό. Τότε δεν υπήρχε άλλος πιο σύντομος και ομαλός  δρόμος και πολλοί διακινδύνευαν να κατέβουν τις γραμμές. Έτσι όμως και ο ΣΠΑΠ έχανε εισιτήρια. Μας έλεγαν τότε που πηγαίναμε στο Γυμνάσιο, ότι κάποτε πέρασε από εκεί η βασίλισσα Φρειδερίκη και ρώτησε τον λόγο που έκλειναν οι πόρτες. Τότε έδωσε διαταγή να μη τις ξανακλείσουν, και από τότε οι πόρτες μένουν ανοικτές.

    Το 1929, στην περιοχή Βουραϊκού, γυρίστηκε η ταινία «Αστέρω». Εμφανίζεται το Μέγα Σπήλαιο όπως ήταν πριν καεί. Σε μια σκηνή εμφανίζεται και το τραινάκι να ανεβαίνει αγκομαχώντας στην ανοικτή γαλαρία. Αν μπορεί να βρεθεί αυτή η σκηνή, καλό θα είναι να καταχωρηθεί σε ένα αρχείο για να τη βλέπουμε.

   Σταθμός Ζαχλωρού. Στην προμετωπίδα του γράφει Μέγα Σπήλαιον. Έγινε στο 13^ο χλμ. Εκεί διεσταυρώνοντο τα τραίνα που ερχόντουσαν από Καλάβρυτα και Διακοφτό. Κατέβαιναν όσοι επιβάτες προορίζονταν για Μ. Σπήλαιο, και μετά με τα πόδια ἤ με γαϊδουράκια που περίμεναν εκεί οι αγωγιάτες, ανέβαιναν το ανηφορικό μονοπάτι. Στην Κατοχή, οι Γερμανοί έσπρωξαν μια ατμομηχανή μόνη της στον κατήφορο, που τον κατέβαινε χωρίς δόντια με μεγάλη ταχύτητα. Δεν εκτροχιάστηκε πουθενά. Ειδοποιήθηκε ο Σταθμός Διακοπτού και ένας μηχανοδηγός, ο Κοκκίνης, πήρε μια άλλη μηχανή από το Διακοφτό και την περίμενε κάπου στα Νιάματα. Όταν την είδε, ανέπτυξε ίση και αντίθετη ταχύτητα, και όταν οι 2 μηχανές πλησίασαν, φρέναρε σιγά-σιγά, και έτσι την έπιασε. Οι Ρωγίτες έλεγαν - τη 10ετία του ’50 που έμενα εκεί - ένα ανέκδοτο για τους Ζαχλωρίτες, τότε που ο κόσμος είχε σκωπτική αλλά αγαθή διάθεση. Όταν ανέβηκε για πρώτη φορά το τραίνο στη Ζαχλωρού, και το είδαν οι Ζαχλωρίτες να έρχεται αγκομαχώντας και ξεφυσώντας, νόμισαν ότι είναι ζωντανό πράμα και του ρίξανε μπροστά ένα δεμάτι σανό για να φάει. Το ατμοκίνητο τραίνο – πράγματι -  έμοιαζε να είναι κάτι το «ζωντανό», ρομαντικό, και το φουγάρο του φάνταζε ως το κεφάλι αλόγου.

  Σταθμός Κερπινής. Τότε το λέγαμε σκέτο Στάση. Έγινε στο 18^ο χλμ. (4 χλμ. πριν από τα Καλάβρυτα). Ο φίλος μου ο Γιάννης από τους Ρωγούς παραπονείται, γιατί ονομάστηκε σταθμός ΚΕΡΠΙΝΗΣ, αν και το σημείο, όπου έγινε, ανήκει στην περιφέρεια της Κοινότητος ΡΩΓΩΝ. Του εξηγώ ότι όταν έγινε το τραίνο – τέλη 19^ου αιώνος – δεν υπήρχαν Κοινότητες. Υπήρχε ο Δήμος ΚΕΡΠΙΝΗΣ με 13 χωριά συμπεριλαμβανομένων και των Ρωγών. Επομένως ο Σταθμός πήρε το όνομα του Δήμου και όχι του Χωριού. Έτσι τα ... μπάλωσα.  Από τα κάτω αλώνια όπου έπαιζα μικρός έβλεπα μερικές φορές το τραινάκι. Τότε που δεν υπήρχαν τα μπάζα και τα δέντρα στο ποτάμι, φαινόταν για 1 sec στή στροφή μετά τη Στάση, εκεί που σήμερα ενώνονται οι δρόμοι, και ακουγόταν το σφύριγμά του. Όταν πήγα για πρώτη φορά στα Καλάβρυτα, το είδα και από κοντά. Μου άρεσε πάρα πολύ και θα ήθελα να ταξιδεύω μόνο με αυτό. Το λεωφορείο μου βρώμαγε. Το τραίνο με φόβιζε μόνο το οξύ σφύριγμά του. Το ζωγράφιζα στη πλάκα πού είχαμε στο σχολείο και γράφαμε.

   Οι επιβάτες που προορίζονταν για τα γύρο χωριά, Κερπινή, Ρωγοί, Βραχνί, Σούβαρδο, κατέβαιναν στην ΚΕΡΠΙΝΗ, και μετά με τα πόδια μέχρι το χωριό. Η πεζοπορία για Κερπινή διαρκούσε 1,5-2 ώρες. Δεν υπήρχαν οι σημερινοί πλατείς δρόμοι, μόνον μονοπάτια. Περνώντας το ποτάμι, έπρεπε να ανέβει κανείς στου «Κάμπου τη Ράχη», πάνω από τον σπαστήρα. Η ανάβαση γινόταν με πολλές στροφές και ο δρόμος ήταν αρκετά πλατύς, με τοίχους αντιστήριξης ώστε να χωράει ένα μικρό αυτοκίνητο. Όπως είχα ακούσει, είχε γίνει προσπάθεια πριν από τον πόλεμο να κατασκευαστεί αμαξιτός δρόμος, με κασμάδες φυσικά. Ακολούθησε ο πόλεμος και η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε. Οι παραθεριστές που ερχόντουσαν με τα παιδιά τους φρόντιζαν να τους περιμένουν στη Στάση αγωγιάτες με άλογα και γαϊδούρια.

   Από τη ΣΤΑΣΗ παραλαμβάναμε όσα δέματα μας έστελναν από τις πόλεις, Αθήνα – Πάτρα. Από εκεί στέλναμε και εμείς στους δικούς μας στις πόλεις. Στέλναμε κυρίως τρόφιμα, διότι τότε, μετά τους πολέμους, υπέφεραν οι άνθρωποι και στις πόλεις. Από εκεί έστελναν και οι έμποροι τις αποσκευές τους, κεράσια, κλπ. Σταθμάρχης ήταν ο Κώστας, μόνος χωρίς άλλο Προσωπικό.  Λίγο απότομος αλλά εξυπηρετικός. Έκοβε εισιτήρια και ζύγιζε τις αποσκευές.

   Με τον Οδοντωτό ερχόντουσαν και τα φέρετρα των νεκρών που ήθελαν να ταφούν στον τόπο τους. Όταν πέθανε ο δάσκαλος Μεταξάς, περίπου 1955, το φέρετρό του, συνοδευόμενο από τον εν στολή αρχίατρο γιό του, ήρθε με τον Οδοντωτό στη ΣΤΑΣΗ και εκεί το παρέλαβαν οι παλιοί μαθητές του και το μετέφεραν στους ώμους  τους, περπατώντας σε εκείνα τα κακοτράχαλα μονοπάτια.

   ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ: Ο Ηρακλής ήταν ερωτευμένος με τη Βούρα, την κόρη του Δία και της Ελίκης, που

έμενε σε μια καλύβα στις εκβολές του ποταμού Ερασίνου, όπως λεγόταν τότε ο Βουραϊκός. Όταν έπιασε την Κερυνίτη έλαφο – [στον σημερινό Αη-Λιά της Κερπινής (η παλαιά σφραγίδα της Κοινότητος είχε τον Ηρακλή με το ελάφι στους ώμους του)] – κατέβαινε από το ποτάμι στην παραλία για να την πάει στη Βούρα ως γαμήλιο δώρο. Σταμάτησε όμως εκεί που στενεύει πολύ το φαράγγι. Τότε οι βράχοι ήταν ενωμένοι. Σηκώνει το ρόπαλό του και σπάει το βράχο. Έτσι άνοιξε δρόμο και πέρασε. Η κόρη Βούρα έδωσε το όνομά της στην πόλη Βούρα, και στον ποταμό Βουραϊκό.

   Ιστορικά η πόλη Βούρα καταστράφηκε ολοσχερώς μαζί με τη Ελίκη στο μεγάλο σεισμό το 373 π.Χ. Εκτός από τον Βουραϊκό Ποταμό, υπήρχε και ο Βουραϊκός Ηρακλής που λατρευόταν ως θεός στη Βούρα. Οι κάτοικοι της Βούρας είχαν τοποθετήσει το άγαλμά του σε μια σπηλιά. Επίσης είχαν κόψει και νομίσματα με τη μορφή του Ηρακλή.

   * Το 2003 ο ΟΣΕ εξέδωσε [Εκδόσεις: IRON Συγγραφεύς: Σπύρος Νικολόπουλος] το βιβλίο «Ο Ελληνικός Οδοντωτός Σιδηρόδρομος», με την ιστορία του και θαυμάσιες φωτογραφίες του τραίνου, του Βουραϊκού και του φαραγγιού.

Δείτε παλιές Φωτογραφίες με τον Οδοντωτό. ©Από το  Αρχείο Ευωνύμου Οικολογικής Βιβλιοθήκης. 

** Δείτε επίσης την ταινία "ΑΣΤΕΡΩ"-1929  - Κ.ΜΟΥΣΟΥΡΗΣ-ΑΙΜ.ΒΕΑΚΗΣ-Α.ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ

Η «Αστέρω», ήταν η  πρώτη ελληνική ταινία βουβού κινηματογράφου, γυρισμένη στις κορυφές των Καλαβρύτων και στο επιβλητικό τότε Μέγα Σπήλαιο το οποίο 7 χρόνια αργότερα καταστράφηκε από πυρκαγιά! 

***Στις 28 και 29 Αυγούστου 1996, στην ιστορική αυτή διαδρομή γυρίστηκαν επίσης και  σκηνές της ταινίας  "Παραλάβατε διορισμόν" με ατμοκίνητο τρένο  το οποίο ειδικά είχε επισκευασθεί για τις ανάγκες της ταινίας. 

Μια ταινία βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του συμπατριώτη μας συγγραφέα Σπύρου Γκρίντζου.

Από όπου είναι και οι παρακάτω φωτογραφίες.