Σαν σήμερα 29 Μαΐου 1453 έπειτα από πολιορκία ενός χρόνου από τους Οθωμανούς Τούρκους, “Η Πόλις εάλω”.

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε το αποτέλεσμα της πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β'. Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29 Μαΐου 1453 (Ιουλιανό ημερολόγιο).
Όταν τελικά η Κωνσταντινούπολη αλώθηκε, η υπερχιλιετής Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει.

 Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο και διαιρεμένο τους τελευταίους δύο αιώνες, σκιά της παλιάς Αυτοκρατορίας. Η Άλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους και αργότερα, μετά την επανάκτησή της το 1261, οι πολιτικές και θρησκευτικές έριδες, η αδυναμία βοήθειας από την Δύση, η άσχημη οικονομική κατάσταση και η φυγή ανθρώπινου δυναμικού, οδήγησαν στη σταδιακή εξασθένηση και συρρίκνωση. Η κατάληψη της Καλλίπολης το 1354 από τους Οθωμανούς, η οποία έφερε ορδές φανατικών μουσουλμάνων πολεμιστών στην Ευρώπη, σταδιακά κύκλωσε εδαφικά το Βυζάντιο, το οποίο έγινε το 1373 φόρου υποτελής στον Οθωμανό σουλτάνο. Έτσι, η Άλωση ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα και της αδιάκοπης επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Οι συγκρούσεις ήταν ιδιαίτερα άνισες υπέρ των Τούρκων, σε σημείο που να μνημονεύεται από τις πηγές το τετελεσμένο της έκβασης της πολιορκίας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στον ηρωισμό των πολιορκημένων και ιδιαίτερα του Αυτοκράτορα. Το γεγονός της πτώσης της «θεοφυλάκτου Πόλεως», άφησε βαθιά ίχνη στις πηγές της εποχής.

                     Τῆς Ἁγίας Σοφίας          

                              

Σημαίνει ὁ Θεός, σημαίνει ἡ γῆς, σημαίνουν τὰ ἐπουράνια,

σημαίνει κι ἡ Ἁγιά-Σοφιά, τό μέγα μοναστήρι,

μὲ τετρακόσια σήμαντρα κι ἑξήντα δυὸ καμπάνες.

Κάθε καμπάνα καὶ παπάς, κάθε παπὰς καὶ διάκος.

Ψάλλει ζερβὰ ὁ βασιλιάς, δεξιὰ ὁ πατριάρχης,

κι ἀπ’ τὴν πολλὴ τὴν ψαλμουδιὰ ἐσειόντανε οἱ κολόνες.

Νὰ μποῦνε στὸ Χερουβικὸ  καί νὰ ‘βγει ὁ βασιλέας.

Φωνὴ τοὺς ἦρθε ἐξ οὐρανοῦ κι ἀπ’ ἀρχαγγέλου στόμα:

«Πάψετε τὸ Χερουβικὸ κι ἂς χαμηλώσουν τ’ ἃγια,

παπάδες, πάρτε τὰ ἱερὰ καὶ σεῖς, κεριὰ, σβηστῆτε,

γιατὶ εἶναι θέλημα θεοῦ ἡ Πόλη νὰ τουρκέψει.

Μόν’ στεῖλτε λόγο στὴ Φραγκιὰ νὰ ‘ρθοῦν τρία καράβια,

τὸ ‘να νὰ πάρει τὸ Σταυρὸ καὶ τ’ ἂλλο τὸ Βαγγέλιο,

τὸ τρίτο τὸ καλύτερο τὴν  Ἃγια Τράπεζά μας,

μὴ μᾶς τὴν πάρουν τὰ σκυλιὰ καὶ μᾶς τὴ μαγαρίσουν».

Ἡ Δέσποινα ταράχθηκε καὶ δάκρυσαν οἱ εἰκόνες.

-Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μὴν πολυδακρύζεις,

πάλι μὲ χρόνους μὲ καιρούς, πάλι δικὰ μας εἶναι

Το ποίημα αυτό το μαθαίναμε απ’ έξω στην Ε΄ Δημοτικοῦ 1954-1955, και το κάναμε λογοτεχνική ανάλυση στην Ε΄ Γυμνασίου 1960-1961.

   Τὸ Δημοτικό αυτό τραγούδι εἶναι ο παλαιότερος θρῆνος για την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Πιθανόν να προέρχεται από την Κρήτη. (Στην μάχη κατά την πολιορκία πολέμησαν και Κρητικοί). Βρέθηκε σε χειρόγραφο του 15^ου  αιώνα (λίγα χρόνια μετά την ἂλωση) με τίτλο «Ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης». Ανήκει στην 2^η περίοδο της Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας και στο ιστορικό εἶδος.

   Στη παραπάνω μορφή του δημοσιεύτηκε το 1914 από τον λαογράφο Ν.Πολίτη στην συλλογή του «Εκλογαί  από τα τραγούδια του Ελληνικοῦ λαοῦ». Για την σύνθεσή του ο Πολίτης χρησιμοποίησε την παραλλαγή που δημοσίευσαν ο Φλωρέλ καί άλλοι 24. Ομως, μόνο ο 4^ος και ο 18^ος στίχος έχουν ληφθεῖ αυτούσια από την εργασία του Φλωρέλ.

Του Θεόδωρου Αντωνόπουλου